Hamiline Çek İle Tacir Çeki Ciro Usülleri

HAMILINE ÇEK ILE TACIR ÇEKI VE CIRO USULLERİ

Hamiline Çek: Üzerinde belirli bir kisi veya kurulusun adı yazılmaksızın, çeki elinde bulunduran
(hamil) kimse tarafından tahsil edilebilen çek türüdür. Çekin ön yüzünde "hamiline" ibaresi
bulunur.

Tacir Çeki: Tacirlere (ticari isletme sahiplerine) düzenlenen çeklerdir. Türk Ticaret Kanunu'na
(TTK) göre, tacirlere düzenlenen çeklerin bazı özel hükümler çerçevesinde islem görmesi gerekir.
Tacirlere düzenlenen çekler belirli bir kisiye hitaben düzenlenmis olabilir ve hamiline yazılı çek
olarak da düzenlenebilir. Gerçek ve tüzel kisilere, esnaf ve sanatkâr odasına kayıtlı esnaf ve
sanatkârlara ticari iliskiden dogan borçlarını ödemeleri için verilen çek defterlerine tacir çeki denir.
Bu çeklerin matbu olarak hamiline basılmasına ise tacir hamiline çek denir.

5941 sayılı Kanunun 2. maddesinin 6. bendi tacir olan kisilerle olmayan kisilerin düzenleyecegi
çekleri farklılastırmıstır. Bu hükme göre," tacir olan bir kisi “tacir sıfatıyla” ve “bir ticari iliskisi
sebebiyle” çek keside ederse, bu çekin tacir çeki olarak düzenlenmesi gerekmektedir".
Çekin tacir hamiline çek olarak kabul edilmesi için önemli olan unsurlar söyledir:
Çek defterine sahip olan kisinin tacir olması gereklidir. Tacir olmayan kisiler bir ticari
iliski içerisine girseler dahi tacir çeki düzenleyemezler.

2- Çekin matbu olarak “hamiline” düzenlenmis olması gerekir.
Tacirin kendi sahsi borcu için tacir hamiline çek kullanması yasaktır ve cezai yaptırımı
vardır. Bu borcun ticari faaliyetlerden dogan bir borç olması yani ticaret iliskisinden
dogmus olması sartı vardır.




3-TACIR ÇEKI HAMILINE YAZILI ÇEK
Tacirlerin (ve esnafın) ticari is ve islemlerinde
kullanmak zorunda oldugu çektir.
Hamiline çek defteri yapragı kullanılmadan
hamiline çek düzenlenmesi çeki geçersiz
kılmaz. Sadece banka görevlisi bu durumu 1
hafta içinde Savcılıga ve GIB'e bildirir. (ÇK 4/3)
Ticari faaliyetinde tacir olmayanların çekini
kullanan tacir, 6 ay- 2 yıl hapis cezası ile
cezalandırılır. (ÇK 7/1)

" Hamiline çek defteri" kullanmadan hamiline
çek düzenleyen kisiye Savcılık tarafından, her
bir çek için idari para cezası verilir. (ÇK 7/9)
Tacir olmayanlara tacir çek defteri veren banka
görevlisine, 50-150 güne kadar adli para
cezasına hükmolunur. (ÇK 7/2)
Lehtar kısmına "Hamiline" yazılıdır.
*beyaz ciro
*"veya hamiline"
Çek yapragında lacivert çerçeve içinde beyaz
renkte "TACIR" yazılır.



TACIR ÇEKI DÜZENLEYEBILMENIN SARTLARI VE TACIR ÇEKI DÜZENLEMENIN
ZORUNLU OLDUGU HALLER

Tacir gerçek kisi ise, gerçek kisi tacirlerin ticari isleri dısında özel isleri de olabileceginden
gerçek kisi tacir ancak, ticari isletmesi ile ilgili bir is sebebiyle çek keside ediyor ise, o
durumda tacir çeki keside etmek zorundadır. Gerçek kisi tacir örnegin, evine buzdolabı almak
için bir çek keside ediyorsa, yani ticari isletmesi ile ilgili olmayan adi bir isi sebebiyle çek
düzenliyorsa, bu durumda tacir çeki keside etmek zorunda degildir. Bu düzenlemenin geregi
olarak gerçek kisi tacirler sadece ticari isletmeleri ile ilgili islerde tacir çeki keside etmek
zorundadır.

Tüzel kisi tacirlerin özel alanları bulunmamaktadır. Özel alanları olmadıgı için tüzel kisi
tacirin keside edecegi tüm çeklerin tacir çeki olması gerekmektedir.
Yasal düzenleme sadece hangi hallerde tacir çekinin düzenlenmesinin zorunlu oldugunu
belirlemekte, tacir çekinin keside edilemeyecegi durumları düzenlememektedir. Tacir
olmayan kisiler tacir çeki düzenleyemezler. Ayrıca, tacir olmayan kisiler tacir kisilere özgü
çek hesabı açtıramayacaklarından, fiilen tacir çeki alamamaları ve dolayısıyla
düzenleyememeleri gerekmektedir.

5941 sayılı Kanun’un 7. maddesinin 2. fıkrasına göre, “Tacir olmayan kisiye tacir kisiye
verilmesi gereken çek defteri evren banka görevlisi hakkında elli günden yüzeli güne kadar
adli para cezasına hükmolunur.” Bu düzenleme de tacir olmayan kisinin eline tacir çeki
geçmesini ve keside etmesini engellemeyi amaçlayan bir düzenlemedir. Aynı sekilde, gerçek
kisi tacirler ticari isletmesi ile ilgili olmayan adi alanlarında tacir çeki keside edemezler. Her
ne kadar madde gerekçesinde bu ifadeler yer alsa da, aksinin gerçeklesmesi, yani tacir olan
gerçek kisinin adi alanına iliskin bir is sebebiyle tacir çeki keside etmesi durumunda bir
yaptırım öngörülmemistir. Hapis cezası sadece tacir çekinin keside edilmesinin zorunlu
olmasına ragmen, keside edilmemesi durumuna iliskin olarak düzenlenmistir (Çek
Kanunu m. 7/I). Dolayısıyla, 5941 sayılı Kanun’un 7. maddesinde düzenlenen ceza, gerçek
kisi tacirin adi alanına iliskin bir is sebebiyle tacir çeki düzenlenmesi haline uygulanamaz.
5941 sayılı Kanun’da düzenlenen tacir çeki, çek hukukunda unsurları ve tabi oldugu hüküm
ve sonuçları itibariyle tür olusturan bir çek olmadıgı gibi, devir sekilleri ve def’i sistemi
bakımından nama, emre ve hamiline çeklerden farklı bir yapı da içermemektedir.Tacir çeki
tacirlerin düzenledigi çekleri tacir olmayanların düzenledigi çeklerden ayırt etmek
amacıyla ihdas edilmis bir çek türüdür. Tacir çeki diger çeklerden sadece çek
yapragının küçük veya büyük olması, zemin rengi ve üzerinde yer alan ibareler ile
farklılasmaktadır.

1- Tacir çeki (Nama yazılı çek) ve ciro sekli
Tacir çeki, belirli bir kisiye veya onun emrine düzenlenmis olan çektir.

Tacir hamiline çeki sahsi ya da bagımsız bir ödeme için kullanmak mümkün degildir.
Ciro edilmesi için çeki devreden kisinin (ciranta) üzerine “emre yazılıdır” kaydını koymasına
gerek yoktur; çünkü aksi belirtilmedikçe emre yazılı kabul edilir.
Ciro, çekin arka yüzüne veya alonj adı verilen ek kagıda yapılabilir ve ciro edenin imzasını
içermelidir.

Tacir çeki cirolandıgında, yeni lehdar (cironun alıcısı) çeki tahsil edebilir veya tekrar ciro
edebilir.
Tacir çeklerinde ciro, temlik (mülkiyet devri), tahsil veya rehin cirosu seklinde olabilir.


2- Hamiline çek ve ciro sekli
Hamiline çek, belirli bir kisi adına degil, çeki elinde bulunduran (hamil) tarafından tahsil
edilebilen çektir.
Tacir olmayan hamiline çek sahsi ve bagımsız borçlar için kullanılabilir.
Hamiline yazılı çeki hem tacirler hem de tacir olmayan kisiler kullanabilir. Hamiline yazılı
çek keside edebilmenin sartı hamiline çek hesabı açtırmıs olmaktır.
Hamiline yazılı çekler en kolay devredilebilen çeklerdir. Herhangi bir ciroya dahi ihtiyaç
kalmaksızın çek yapragının teslimi ile el degistirebilmektedir. Böylece, çekin devredildigi
kisilerin kimler oldugunun tespiti imkânı kalmamaktadır.
Hamiline yazılı çeklerde, ciro islemi aslında teknik olarak bir “devretme” islemi degildir,
çünkü çeki elinde bulunduran herkes çek üzerinde hak sahibidir.
Ancak, uygulamada hamiline çekler de ciro edilerek devredilebilir, fakat bu islem bir temlik
anlamına gelmez.
Hamiline yazılı çekin teslimi yeterlidir, ciro zorunlu degildir. Ancak ciro yapılırsa, ciro edenin
sorumlulugu dogabilir.





ÖZET:
Tacir çeki ciro edildiginde alacak hakkı belirli bir kisiye geçerken, hamiline çekin el
degistirerek devri için ciro zorunlu degildir, teslim yeterlidir.
Tacir çeki cirolandıgında çeki alan kisi çeki tekrar ciro edebilir veya tahsil edebilir. Hamiline
çekin cirosu ise genellikle alacak devri anlamına gelmez, yalnızca hamilin degistigini gösterir.
Tacir çeki temlik, tahsil veya rehin cirosu ile devredilebilirken, hamiline çekin devri için bu
tür ayrımlara gerek yoktur.



Bu nedenle, ciro açısından en büyük fark, hamiline çekin devrinde ciro zorunlu olmaması, tacir
çekinde ise ciro ile devrin yaygın olmasıdır.